Europejska Szkoła Informatycznych Technologii

Główne cechy stacjonarnego trybu procesu dydaktycznego

Portret użytkownika Doradca ESIT

 
·         Fizyczna lokalizacja miejsca nauczania
 
Podstawowym wymogiem stacjonarnego trybu procesu dydaktycznego jest odbywanie się nauczania w fizycznej lokalizacji, w odróżnieniu od systemów nauczania zdalnego, gdzie lokalizacja może być wirtualna. Z wymogiem fizycznej lokalizacji wiążą się koszty jej wynajmu czy eksploatacji, a także same warunki, ograniczenia oraz struktura lokalizacji. W zależności od pojemności sali zajęciowej proces dydaktyczny w trybie stacjonarnym staje się procesem ograniczonym – może w nim brać udział taka liczba słuchaczy, która fizycznie zmieści się w sali zajęciowej. Kolejnym istotnym aspektem związanym z fizyczną lokalizacją jest odpowiednie nagłośnienie czy rozmieszczenie miejsc siedzących – liczba słuchaczy stacjonarnego trybu nauczania np. na otwartym terenie ograniczona jest donośnością głosu ludzkiego (lub możliwością obserwacji ekranu, tablicy, itp.). Uwarunkowania fizyczne sali zajęciowej w znaczy sposób wpływają także na samą jakość realizacji procesu dydaktycznego. Należy jeszcze raz podkreślić, że realizacja stacjonarnego trybu nauczania wymaga istnienia fizycznej lokalizacji a to nieodłącznie wiąże się z aspektem ekonomicznym, który przy wymogach masowego kształcenia może skutecznie ograniczać jakość i efektywność procesów dydaktycznych.
 
·         Wymóg równoczesnej obecności obu stron procesu dydaktycznego (dydaktyk oraz grupa słuchaczy)
 
Kolejnym podstawowym wymogiem trybu stacjonarnego jest równoczesna obecność obu stron procesu dydaktycznego: dydaktyka (grupy dydaktyków) oraz słuchaczy. Jest to jedno z podstawowych ograniczeń możliwości dostosowywania tryb nauczania do własnych wymagań czasowych słuchaczy. Czas realizacji procesu dydaktycznego zazwyczaj jest ściśle określony przez wymogi programowe - co w niektórych przypadkach może prowadzić do obniżenia jakości i efektywności nauczania. Należy także zwrócić uwagę na istnienie znacznych trudności np. w przypadku przesunięcia terminu realizacji procesu dydaktycznego – obie strony muszą dysponować możliwością stawienia się w określonym terminie. Brak jednej ze stron procesu uniemożliwia jego realizację. Wymagana jest tu także punktualność – ewentualne spóźnienia także mogą posiadać znaczący wpływ na jakość i efektywność szkolenia.
 
·         Wymóg obecności minimalnej liczby słuchaczy w zależności od opłacalności procesu dydaktycznego
 
W przypadku zbyt małej liczby słuchaczy (w zależności od tematyki i specyfiki merytorycznej zajęć) zazwyczaj proces dydaktyczny nie jest uruchamiany. Z jednej strony realizacja procesu dydaktycznego na szeroką skalę związana jest ściśle z opłacalnością edukacyjną (średni koszt wyedukowania jednego słuchacza) samego procesu, z drugiej strony założeniami programowymi. Tryb stacjonarny z racji znacznych kosztów realizacji (opłaty za wynajem lokalizacji, infrastruktury nagłośnieniowej, ewentualny dojazd dydaktyka, itp.) w porównaniu z trybem zdalnym, może uniemożliwić przeprowadzenie procesu dydaktycznego niewielkim grupom słuchaczy.
 
·         Bezpośredni kontakt dydaktyk – grupa słuchaczy
 
Ważną cechą stacjonarnego trybu nauczania jest bezpośredni kontakt dydaktyka z słuchaczem. W zależności od liczebności grupy kontakt taki może być znacznie ograniczony. W przypadku mniejszych grup sam proces dydaktyczny może nie być opłacalny – słuchacze otrzymują odpowiednią opiekę merytoryczną, lecz opłacalność jest zbyt niska by utrzymać proces dydaktyczny. Rzeczywisty kontakt w stacjonarnym trybie nauczania umożliwia bieżącą wymianę informacji w sposób identyczny jak w synchronicznych systemach zdalnego nauczania z tą różnicą, że zachowany jest jednak kontakt „twarzą w twarz” dydaktyka i słuchacz, co z racji obecnego przyzwyczajenia społeczeństwa uważane jest za wyznacznik skutecznego procesu dydaktycznego. W trakcie realizacji procesu dydaktycznego, w przypadku bezpośredniego kontaktu możliwe jest np.: prowadzenie dialogu między dydaktykiem a słuchaczami, merytoryczne wspieranie grupy słuchaczy w trakcie realizacji laboratoriów, prowadzenie procesów ewaluacyjnych w ramach dyskusji, i wiele innych aktywności dydaktycznych. Bezpośredni kontakt z jednej strony może być odbierany jako konieczny w celu zapewnienia odpowiedniej motywacji grypy słuchaczy, natomiast z drugiej strony może być także niebezpiecznym czynnikiem deprymującym – w zależności od cech charakteru (wstydliwość, zamkniętość w sobie, itp.) bezpośredni kontakt może wpływać pozytywnie lub negatywnie na przebieg procesu dydaktycznego. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt zapewnienia bezpośredniego kontaktu (w obecnej dobie informatyzacji możliwe jest realizowanie telekonferencji w systemach e-Learning umożliwiających wirtualny kontakt bezpośredni „twarzą w twarz”) nie jest wyłącznie własnością stacjonarnego trybu nauczania, ale jest własnością synchronicznego trybu nauczania. W ramach stacjonarnego trybu nauczania pojawiają się problemy ze zdefiniowaniem asynchronicznego trybu – nie jest wymagane, aby każdy słuchacz realizował w tym samym czasie ten sam materiał – wymagałoby to stworzenia bądź lokalnej wersji systemy e-Learning z brakiem możliwości logowania zdalnego lub wprowadzenie trybu konsultacyjnego – zespół dydaktyczny obecny w fizycznej lokalizacji przyjmuje słuchaczy w dowolnych godzinach wspomagając i prowadząc ich przez proces dydaktyczny (problemem jest tutaj kolejkowanie słuchaczy oraz długie czasy oczekiwania).
 
·         Rzeczywisty tryb nauczania
 
Rzeczywisty tryb nauczania w ogólności jest cechą charakterystyczną trybu stacjonarnego – nauka w trybie rzeczywistym, z możliwością nieograniczonego dostępu do dydaktyków z założenia stanowi jedno z najlepszych rozwiązań w ramach procesów dydaktycznych. W przypadku, gdy podczas przerabiania danej partii materiału słuchacz napotyka na problem merytoryczny, może wtedy w bardzo krótkim czasie uporać się z nim wspierając się dostępnymi konsultacjami z dydaktykiem. Należy znowu podkreślić, że rzeczywisty tryb nauczania nie jest cechą tylko trybu stacjonarnego – w nauczania w trybie zdalnym możliwość realizacji procesu dydaktycznego w czasie rzeczywistym jest dostępna przy zapewnieniu obecności dydaktyków jako konsultantów. Jednak rzeczywisty tryb nauczania oraz fizyczna obecność dydaktyków umożliwia realizację niektórych aspektów procesów dydaktycznych w łatwiejszy i dokładniejszy sposób. Takimi aspektami są elementy kontroli postępów, kontroli samodzielności, itp.
 
·         Możliwość kontroli postępów
 
Możliwość kontroli postępów w sposób rzeczywisty w obecności dydaktyka jest istotnym aspektem procesu dydaktycznego. Wydaje się, że w przypadku kontaktu „twarzą w twarz” grupy słuchaczy z dydaktykiem możliwe jest przeprowadzenie dokładnej kontroli postępów, jednak należy zwrócić uwagę na fakt, że na danego dydaktyka nie przypada jeden słuchacz, ale cała grupa. Dlatego w ramach procesów dydaktycznych przy określonym czasie trwania procedury kontroli postępów są albo realizowane pobieżnie albo realizowane na wybranej (zazwyczaj w sposób losowy) podgrupie słuchaczy. Należy podkreślić, że procedury kontroli postępów są jedną z podstawowych aspektów procesów dydaktycznych – dzięki nim dydaktyk może zobrazować aktualny stan wiedzy grupy słuchaczy, zidentyfikować braki oraz określić kolejne kroki procesu dydaktycznego. Brak odpowiednio prowadzonej kontroli postępów może spowodować, że w końcowych fazach procesu dydaktycznego zaczną ujawniać się braki uniemożliwiające uzupełnienie w krótkim czasie, co może rzutować na wynik całego procesu. Prowadzenie kontroli w możliwie dokładny sposób może być znacznie ograniczone brakiem odpowiednich narzędzi – w szczególności problemem może być długi czas potrzebny na sprawdzanie prac pisemnych, testów, itp. W przypadku systemów e-Learning wprowadzone zostały narzędzia, które umożliwiają automatyzację procesu kontroli postępów. Dzięki temu możliwe jest realizowanie kontroli na odpowiednim poziomie szczegółowości bez utraty czasu na techniczne aspekty procesów kontroli. Poniżej został charakteryzowany ogólny proces kontroli postępów.
 
 
 
·         Górny limit słuchaczy w zależności od rodzaju zajęć
 

  •    Zajęcia wykładowe – górny limit słuchaczy określony w zależności od fizycznych możliwości sali zajęciowej

Górny limit słuchaczy w przypadku sal wykładowych związany jest z budową sali: liczbą miejsc, własnościami akustycznymi, widocznością tablicy lub ekranu.
 

  •    Zajęcia ćwiczeniowe – górny limit słuchaczy określony w zależności od możliwości zapewnienia jednakowego kontaktu wszystkim słuchaczom

W przypadku zajęć ćwiczeniowych górny limit słuchaczy określony jest w zależności od możliwości zapewnienia jednakowego kontaktu wszystkim słuchaczom. Ten wymóg jest jednak bardzo często pomijany (w związku z zbyt dużymi kosztami), co uniemożliwia przeprowadzenie skutecznego procesu dydaktycznego. Górny limit zależy także od tematyki i zakresu merytorycznego procesu dydaktycznego. Należy zwrócić uwagę, że wspomniane problemy dotykają w znacznym stopniu stacjonarne tryby nauczania – gdzie wymagana jest równoczesna obecność obu stron procesu – dydaktyk oraz grupa słuchaczy.
 

  •    Zajęcia laboratoryjne – górny limit słuchaczy określony w zależności od możliwości zapewnienia jednakowego kontaktu wszystkim słuchaczom oraz od możliwości sprzętowych sali zajęciowej

Zajęcia laboratoryjne posiadają górny limit słuchaczy ograniczony przez dwa czynniki. Pierwszy czynnik jest taki sam jak w przypadku zajęć ćwiczeniowych, drugi natomiast związany jest z infrastrukturą sprzętową, w którą wyposażona jest sala zajęciowa – np. laboratoria z aplikacji informatycznych ograniczone są liczbą stacji roboczych, na których mogą pracować słuchacze.
 

  •    Zajęcia seminaryjne – górny limit słuchaczy określony w zależności od zapewnienia jednakowego nadzoru dydaktycznego wszystkim słuchaczom

W przypadku zajęć seminaryjnych czynnikiem ograniczającym od góry limit słuchaczy jest możliwość poświęcenia odpowiedniego czasu zajęciowego każdemu z słuchaczy. W ramach zajęć seminaryjnych każdy z słuchaczy powinien posiadać możliwość wygłoszenia seminarium/referatu oraz uzyskać odpowiedni komentarz dydaktyka, wskazówki oraz ocenę – wszystko to wymaga odpowiedniego podzielenia posiadanego czasu pomiędzy słuchaczami, który liczba musi odpowiadać możliwością czasowym określonym przez dany program.
 

·         Uwarunkowania ekonomiczne – posiadają znaczy wpływ na proces dydaktyczny
 
Procesy dydaktyczne prowadzone przez różnorodne jednostki kształcenia związane są ściśle z możliwościami finansowymi danej jednostki. W przypadku ograniczonego budżetu procesy dydaktyczne poddawane są ograniczeniom i cięciom (skracana jest liczba godzin, zwiększane są grupy zajęciowe, itp.). Ograniczenie procesu dydaktycznego oczywiście obniża jego jakość oraz efektywność. Co więcej stacjonarny tryb nauczania dodatkowo wiąże sam proces dydaktyczny ze znacznymi kosztami – wynajem sali, koszty eksploatacyjne, ograniczona liczba słuchaczy, kilkukrotne powtarzanie każdej grupie osobno tych samych zagadnień merytorycznych. Poszukiwanie oszczędności w ramach procesów dydaktycznych przy zachowaniu ich efektywności oraz jakości zazwyczaj prowadzi do wspierania się na systemach zdalnych – w szczególności w obecnej dobie informatyzacji społeczeństwa. Szeroki dostęp do Internetu, w miejscu zamieszkania, w punktach dostępowych np. w bibliotekach publicznych, w centrach informacyjnych, w szkołach, itp. daje możliwość stosowanie wysoce efektywnych i zapewniających wysoką jakość systemów e-Learning, które mogą w znaczny sposób wspomóc procesy dydaktyczne przy niewielkich funduszach.
 
·         Uwarunkowanie czasowe – wymóg synchroniczności
 
Stacjonarny tryb nauczania wymaga synchronicznego podejścia do procesu dydaktycznego – dydaktyk oraz wszyscy słuchacze muszą się stawić w danej lokalizacji w określonym czasie – w przeciwnym przypadku proces dydaktyczny nie zostanie przeprowadzony. Wymóg synchroniczności staje się więc podstawowym zagadnieniem związanym z trybem stacjonarnym. Z jednej strony uwarunkowanie czasowe wymusza na grupie słuchaczy pewnego rodzaju systematyczność (obowiązkowa obecność na zajęciach) z drugiej natomiast sztywne określenie czasowe może negatywnie wpłynąć na odbieranie samego procesu dydaktycznego przez słuchaczy (np. późne godziny odbywania się danego przedmiotu).
 
·         Ograniczony dostęp dla słuchaczy spoza obszaru, na którym realizowany jest proces dydaktyczny
 
Jedną z podstawowych wad stacjonarnego trybu nauczania jest tzw. bariera geograficzna. Stacjonarny tryb nauczania wymaga fizycznej obecności słuchaczy i dydaktyków w tym samym miejscu. Odległość miejsca zamieszkania słuchacza od miejsca realizacji procesu dydaktycznego może się okazać znaczną przeszkodą - dojazd do miejsca realizacji procesu dydaktycznego może zajmować nawet 2 godziny, co skutecznie zniechęca do uczęszczania np. na dodatkowe zajęcia odbywające się w godzinach popołudniowych. Sam dojazd może także wiązać się z relatywnie wysokimi kosztami transportu – koszty benzyny, biletów, itp.
 
·         Ograniczony dostęp dla słuchaczy spowodowany zaistnieniem barier fizycznych (np. niepełnosprawności)
 
Kolejną wadą stacjonarnego trybu nauczania jest tzw. bariera fizyczna – z różnych powodów słuchacze mogą nie być na tyle mobilni by stawić się w danej lokalizacji w celu realizacji procesu dydaktycznego. Bariera fizyczna może być związana z niepełnosprawnością, z różnymi nieszczęśliwymi wypadkami, chorobami, itp. Stacjonarny tryb nauczania nie przewiduje zdalnego nadrabiania zaległości – umożliwia odbycie procesu dydaktycznego wyłącznie w danej fizycznej lokalizacji. Bariera fizyczna może być na tyle znaczna, że może nie tylko ograniczyć dostęp do procesu dydaktycznego, ale także całkowicie uniemożliwić jego realizację w trybie stacjonarnym.