Gdy już wreszcie przebrnąłeś przez  długi, pełen różnorodnych testów i napięcia proces rekrutacji zwieńczony sukcesem w postaci otrzymania zapewnienia o zatrudnieniu, być może będziesz musiał stanąć przed wyborem rodzaju umowy o zawarcie z Tobą stosunku pracy.
Otóż, zgodnie z przysługującym obu stronom, czyli pracodawcy i Tobie, prawem swobody zawierania umów dołóż starań, aby wybór ten, jeśli nie będzie to propozycja zawarcia umowy na czas nieokreślony, poprzedzona okresem próbnym – stał się przedmiotem negocjacji.
Ponadto, trzeba wiedzieć, że nie istnieje skodyfikowana, jednorodna i jedyna w swoim obowiązku zawarcia bez względu na stanowisko lub profesję forma wykonywania pracy na rzecz podmiotu gospodarczego.
Warto zauważyć, że na stronach www.pracuj.pl, www.gazetapraca.pl, www.jobpilot.pl czy WWW.praca.gov.pl możliwe jest odszukanie niezwykle przydatnych już po znalezieniu pracy informacji na temat prawodawstwa dotyczącego zatrudnionych osób. Serwis GazetaPraca.pl umożliwia wgląd w kodeks pracy czy informacje na temat umów o pracę poprzez zakładkę „Centrum kariery”.
 

 Wybór – czy nawiązanie stosunku pracy między pracownikiem, a pracodawcą przyjmie formę umowy o pracę, czy umowy cywilnoprawnej – zależy od swobodnej woli  zainteresowanych stron, lecz to nie nazwa umowy, ale sposób wykonywania pracy decyduje o tym, jaka jest podstawa wykonywania pracy.

 
Trzeba bowiem pamiętać, że każda najdalej idąca swoboda działania podlega pewnym ograniczeniom wynikającym z przepisów szczegółowych. W przypadku stosunku pracy wybór podstawy zatrudnienia nie może sprowadzić się tylko do rozstrzygnięcia, która forma jest dla stron korzystna czy atrakcyjna, ale jaka podstawa jest w danym przypadku formalnie dopuszczalna. Istnieją zawody, które tradycyjnie wykonywane były i są na zasadzie umów cywilnoprawnych, jak umowa o dzieło. To większość tzw. ”wolnych zawodów”, czyli np. twórców sztuki ( kompozytorzy, malarze, rzeźbiarze ), ale też i prawnicy, lekarze czy księgowi lub doradcy podatkowi. Ale przedstawiciele tej samej grupy zawodowej mogą zarobkować wykorzystując swe umiejętności na zasadzie zawarcia umowy o pracę np. artysta może być zatrudniony w oparciu o umowę o pracy w filharmonii, teatrze, muzeum czy lekarz w szpitalu, lecznicy lub pogotowiu, albo też prawnik lub księgowy w przedsiębiorstwie lub w każdej z uprzednio wymienionej instytucji artystycznej lub medycznej Ponadto szereg z nich może także wykonywać pracę w formie pracy nakładczej, czy na zasadzie umowy-zlecenia, co głównie charakteryzuje świadczenie pracy przez rzemieślników lub inne grupy pracowników ( naprawa obuwia, sprzętu AGD lub RTV, usługi remontowo-budowlane  ale i mniej skomplikowane, jak przepisywanie na komputerze , usługi czystościowe, opiekuńcze i szereg innych ).
Dla utrzymania celu i klarowności tego wykładu, jakim jest przekaz elementarnej wiedzy niezbędnej przy podejmowaniu pracy  lub rozpoczynaniu własnej działalności gospodarczej – autor świadomie pomija tu szczegóły związane z wykładnią prawa pracy.
 

Doświadczenie ostatnich lat wskazuje, że w okresach kryzysu dla pracodawcy, jako organizatora pracy, nie zawsze będzie istotne, czy pracownik-wykonawca pozostawać będzie w jego nieprzerwanej dyspozycji. Dla zlecającego bowiem, poza obowiązkiem nadzoru pracy, sytuacja taka, poza oszczędnościami fiskalnymi, wiąże się z szeregiem innych zobowiązań wobec pracownika, o czym w piszemy w dalszym ciągu tego wykładu.
W każdym bowiem przedsięwzięciu komercyjnym dla wszystkich zainteresowanych stron liczy się przecież umówiony lub oczekiwany wynik finansowy podjętego działania.
Jednakże nie każda praca może być wykonywana bez nadzoru pracodawcy, istnieją stanowiska, gdzie nadzór taki jest oczekiwany lub konieczny, a czynności w różnych okolicznościach i w różnym stopniu wykonywane są w warunkach ścisłego podporządkowania.
Czynniki, jakie decydują, że pracownik wchodzi w relacje podległości z przełożonym – szefem, to :
·         miejsce wykonywania pracy,
·         czas świadczenia pracy,
·         sposób wykonywania pracy.
Modelowym stanowiskiem, gdzie obserwuje się udział wszystkich tych trzech czynników łącznie to np. stanowisko sekretarza, asystenta czy robotnika pracującego na taśmie produkcyjnej . To także pracownik magazynu, operator maszyn budowlanych, kasjer, wspomniany już wyżej lekarz pogotowia ratunkowego, nie mówiąc już o służbach ochrony i ratownictwa, jak żołnierz, policjant czy strażak lub strażnik czy pracownik ochrony mienia bądź ludzi.
W każdym z tych przypadków trudno bowiem sobie wyobrazić, aby pracownik miał swobodę  wykonywania swej pracy.
 
Różnorodność dopuszczalnych form zatrudnienia  najlepiej zaobserwować można na przykładzie przedsiębiorstw dużych, o złożonej strukturze i rozległym obszarze działania. W firmach takich nie ma zwykle jednorodnej podstawy wykonywania pracy, tzn. mimo długiej tradycji działania przedsiębiorstwa, jego ustabilizowanej dobrej kondycji finansowej i sprawnej organizacji funkcjonalnej i administracyjnej  nie wszyscy pracownicy zatrudnieni są wyłącznie na podstawie umowy o pracę.
 
 
Dla zobrazowania tej tezy, prześledźmy strukturę drabiny organizacyjnej międzynarodowej spółki, którą nazwiemy „ PICKWORTH” S.A.
 
Na samym szczycie zasiada:
 
1        Naczelna dyrekcja ( TOP MENAGEMENT) w osobach:
·         prezes - Jan Xawery Trzymalski  - umowa o pracę na czas nieokreślony
·         z-ca prezesa Robert Quick - kontrakt menadżerski ( dla J.X. Trzymalskiego ze względów podatkowych nieatrakcyjny, pan R.Quick jest mieszkańcem wyspy Guernsey legitymującym się paszportem Wielkiej Brytanii)
     
2        Dyrektorzy regionalni:
·         dyrektor handlowy na Północną Polskę - Paweł Północny - kontrakt pracowniczy
( umowa na czas określony - 4 lata)
·         dyr. Handlowy na Południową Polskę – Sebastian  Południowy – kontrakt pracowniczy umowa na czas nieokreślony)
·         dyrektor handlowy na Europę Zachodnią Leo Goldfinger - leasing menedżerski
·         dyrektor ds. finansowo-ekonomicznych Patryk Cyfrowski  - umowa o pracę z elementami cywilnoprawnej
 
3        specjaliści i pracownicy strategiczni:
·         specjalista ds. technicznych - Witold Naprawa – umowa na czas nieokreślony
·         specjalista ds. planowania i marketingu – Krzysztof Planowski - umowa o pracę na czas nieokreślony
    
4        handlowcy, pracownicy pierwszego kontaktu z klientem i służby pomocnicze
·         centrum sprzedaży I – umowa o pracę na czas określony
·         centrum sprzedaży II – umowa o pracę na czas określony
·         dział reklamy, promocji i informacji – outsourcing, umowy cywilnoprawne/ telepraca/
·         biuro reklamacji i napraw gwarancyjnych – umowa agencyjna
·         dział zaopatrzenia i administracji nieruchomościami – outsourcing
·         sekcja ochrony mienia – leasing pracowników
 
Zauważmy, że na podstawie występujących powyżej form świadczenia pracy, w procesie tym cechą różnicującą  relacje między pracodawcą a pracownikiem jest siła wzajemnych więzi, wyrażona liczbą i skalą zobowiązań pracodawcy wobec pracownika. Im szerszy katalog zobowiązań pracodawcy wobec pracownika, tym bardziej umowa taka chroni interesy pracownika. Pod względem tak przyjętego kryterium można zatem wyróżnić podstawę świadczenia pracy:
1.      typową
2.      oraz nietypowe jej formy
 
Ad.1
Do typowych podstaw świadczenia pracy zaliczymy umowę o pracę na czas nieokreślony.
Umowa o pracę na czas nieokreślony w ramach obowiązującego prawa nadaje bowiem pracownikowi niżej wymienione uprawnienia i nakłada na pracodawcę następujące zobowiązania, co przekłada się na takie oto jej cechy charakterystyczne:
·         dłuższe okresy wypowiedzenia, sięgające nawet trzech miesięcy
·         konieczność podania przez pracodawcę przyczyny wypowiedzenia ( podanie w sposób ogólnikowy powodu nie wystarcza, np. „brak wymaganego na tym stanowisku zaangażowania”  - wymogu takiego z pewnością nie spełni
·         ochrona przed wypowiedzeniem 
o   określonej kategorii pracowników ( np. kobiet w ciąży, działaczy związkowych czy pracowników w wieku, który w okresie krótszym niż 4 lata nabędą uprawnienia do emerytury)
o   w określonym czasie ( np. w czasie urlopu okolicznościowego, urlopu wypoczynkowego, zwolnienia chorobowego lub innej usprawiedliwionej nieobecności)
·         obowiązek skonsultowania zamiaru wypowiedzenia ze związkiem  zawodowym, jeśli taki istnieje na terenie przedsiębiorstwa i eksponuje prawo do reprezentowania pracownika.
 
Ponadto tylko o umowa o pracę gwarantuje:
·         płatny urlop
·         wynagrodzenie za czas choroby
·         prawo do urlopu macierzyńskiego
·         i szeregu uprawnień, nagród okolicznościowych oraz profitów socjalnych wynikających z pozostawania na etacie przedsiębiorstwa w oparciu o umowę o pracę (np. nieoprocentowane pożyczki, dopłaty do kredytów przy zakupach celowych, dofinansowanie szkoleń i kursów podwyższania kwalifikacji, itp.)
 
Ad.2.
Do nietypowych podstaw świadczenia o pracę zaliczymy między innymi:
·         umowę o pracę na czas określony,
·         umowę o pracę na część etatu
·         umowę o elastycznych formach zatrudnienia:
o   umowa o praca na czas zastępstwa
o   umowa o pracę na część etatu
o   umowa o telepracę
o   umowa o pracę  z warunkiem podziału zadań przydzielonych na dane stanowisko
o   umowa o pracę tymczasową.
·         wykonywanie pracy na podstawie umów prawa cywilnego, gdzie najpopularniejsze formy to:
o    umowa – zlecenie
o   umowa o dzieło
o   umowa agencyjna
·         umowa o pracę nakładczą – forma łącząca zatrudnienie pracownicze z umowa cywilnoprawną, obecnie najbardziej popularna dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, które świadczą pracę, za którą taka podstawa świadczenia pracy pozwala na pominięcie obowiązku odprowadzania ( płacenia) składek na rzecz ZUS.
·         samozatrudnienie, czyli prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej
·         kontrakt menedżerski, czyli umowa o świadczenie usług(najczęściej),dająca dużą swobodę osobie wykonującej pracę, ale z powodów fiskalnych przy z reguły występowaniu w takich przypadkach wysokich wynagrodzeń, opodatkowywanych na zasadach ogólnych ( według skali 40%) – traci obecnie na zastosowaniu.

 
 
I jeszcze spostrzeżenie natury ogólnej: pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony są postrzegani jako bezpieczniejsi i wiarygodniejsi wierzyciele dla banków, stąd „etatowcom” łatwiej o różnorakie kredyty. Nieco cynicznie też trzeba dodać, że to jego przełożony, choć w ostatecznym rozrachunku właściciel ponosi ryzyko i koszty niewykonania lub niewłaściwego wykonania pracy i dopiero na drodze odrębnego postępowania pracodawca będzie co najwyżej musiał udowodniać pracownikowi udział, skalę i rozmiar jego winy w konkretnej szkodzie.
 
 
 
 Urlop - to czas wolny od świadczenia pracy przez pracownika, przewidziany przepisami prawa. Zależnie od rodzaju urlopu, pracownik może dostawać w okresie urlopu wynagrodzenie lub nie.
Podstawowym rodzajem urlopu jest urlop wypoczynkowy. Zgodnie z przepisem art. 152 kodeksu pracy, pracownikowi przysługuje prawo do:
 

• corocznego,
• nieprzerwanego - w zasadzie pracownik powinien wykorzystywać jednorazowo cały urlop. Jedynie na jego wniosek urlop może być podzielony, jedna z jego części powinna być wtedy nie krótsza niż 14 dni kalendarzowych. Art. 167 Kodeksu Pracy stanowi wyjątek od zasady nieprzerywalności urlopu - pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wówczas gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczęcia urlopu - w takim wypadku pracodawca pokrywa koszty odwołania pracownika z urlopu.
• płatnego urlopu wypoczynkowego - za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie takie, jakie by otrzymał gdyby w tym czasie pracował i dotyczy to zarówno stałych jak i zmiennych składników wynagrodzenia.

Prawo do urlopu wypoczynkowego, wchodzące w skład prawa do wypoczynku, stanowi jedno z podstawowych praw pracownika. W Polsce prawo do urlopu jest konstytucyjnym prawem obywatelskim, gwarantowanym przez art. 66 Konstytucji RP. Ma ono na celu przede wszystkim stworzenie warunków dla regeneracji sił pracownika. Dlatego też, oraz w celu uniknięcia nacisków ze strony pracodawców, pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu ani przenieść go na inną osobę, gdyż jest ono jego uprawnieniem osobistym
 
 
 
Ubezpieczenie – umowny obowiązek świadczenia ubezpieczyciela na wypadek powstania zdarzeń w życiu, zdrowiu lub mieniu ubezpieczonego; wykonanie obowiązku ubezpieczyciel realizuje poprzez wypłatę odszkodowań lub świadczeń z funduszu tworzonego ze składek wnoszonych.
 

W  ZUS dokonuje się zawarcia obowiązkowej umowy ubezpieczenia osób utrzymujących się z zarobków wypłacanych przez firmę. Będzie to ubezpieczenie :

• zdrowotne ( wynagrodzenie za czas choroby),
• wypadkowe,
• rentowe ( wynagrodzenie z powodu nabytej podczas świadczenia pracy niezdolności do dalszego ( okresowego lub bezterminowego) wykonywania pracy,
• emerytalne (przychód z tytułu osiągnięcia wieku przewidzianego umową społeczną między pracownikiem  a państwem, w imieniu którego działa instytucja ubezpieczeniowa gromadząca składki w okresie zatrudnienia pracownika.

 
Konkurencja ma decydujące znaczenie dla wzrostu gospodarczego i jest jednym z podstawowych celów polityki unijnej. Z tego względu UE ustanowiła przepisy gwarantujące swobodną i uczciwą konkurencję na europejskim rynku. Komisja Europejska ma obowiązek dbać o to, aby konkurencja nie ulegała zakłóceniom. Jest też uprawniona do korygowania zachowań antykonkurencyjnych.
Na stronie www.ec.europa.eu  przedstawiono unijną politykę konkurencji, w tym:

• przeciwdziałanie praktykom ograniczającym konkurencję,

• przepisy w sprawie zapobiegania praktykom ograniczającym konkurencję.